Accueil  -  Foi et culture bretonne – FEIZ  -  Feiz ha sevenadur  -  Brudeta sent on eskopti

Brudeta sent on eskopti

Principaux saints de notre diocèse

Sant Alar, lean (d’ar 25 a viz Mezeven)

N’ouzom netra euz buhez ar zant-mañ, daoust m’eo ken skignet e vrud dre an eskopti. Lec’h a zo er-vad da gredi e-neus bevet en amzeriou kenta ma teuas an Aviel er vro, hag e kemeras kalz poan da gristenaad an implij a ree an dud en diaraog, euz an dour, an tan hag ar marc’h, en o daremprejou gand o doueou. O veza ma oa bet ankounac’heet e vuhez, e oe kemeret e blas gand sant « Eloi », roet da emañ e brezoneg ano ar zant Alar kenta.
Saint Alar, ermite (25 juin)
Nous ne savons rien de la vie de ce saint dont le culte est si répandu dans le diocèse. Tout laisse à penser qu’il a vécu aux premiers temps de l’évangélisation, et qu’il joua un rôle important dans la christianisation des rites comme ceux de l’eau, du feu, et du cheval. Sa vie ayant été oubliée, il fut remplacé au Moyen Age par saint « Eloi », qui reçut en breton le nom du premier saint Alar.

Sant Alor, eskob (d’ar 26 a viz Here)

Ginidig moarvad euz ar C’hab-Kaval (ar vro-vigoudenn a-vremañ), sant Alor, pe Alour, d’ar 6ed kantved a zo bet war ar leverer trede eskob Kerne. Atao e vez skeudennet evel eskob, med a-wechou eo bet kemeret evid Sant Alar.              
Saint Alor, évêque (26 octobre)
Probablement originaire du Cap Caval (Pays bigouden actuel), saint Alor ou Alour fut au 6e siècle selon la tradition le troisième évêque de Cornouaille. Toujours représenté en évêque, il a parfois été confondu avec saint Alar.

An Eskibien Santel bet savet ganto eskoptiou Breiz (d’an 28 a viz Gouere – Eñvor)
Enoret evel seiz sant an d-Tro-Breiz, ar re o-deus savet seiz eskopti kenta Breiz, ez eo bet Samzun, Malo, Brieg, Tudual, ha Patern, gand Paol a Leon ha Kaourantin, Tadou Breiz. Emaint hirio bodet en eun eñvor boutin, da zeiz gouel ar brudeta anezo, sant Samzun, diskib sant Iltud, ha misioner. Samzun a ziazezas e Dol e vanati-eskopti (6ed kantved).
Les Saints Evêques, pères de la Bretagne (28 juillet – Mémoire)
Vénérés comme les sept saints du Tro Breiz, les fondateurs des sept premiers diocèses bretons : Samson, Malo, Brieuc, Tudual et Patern furent, avec Pol et Corentin, les pères de la Bretagne. Ils sont aujourd’hui réunis dans un même souvenir, en la fête du plus célèbre d’entre eux, saint Samson, disciple de saint Iltud et missionnaire, qui fixa à Dol son monastère-évêché (6e siècle).

Santez Anna, Kenta patronez Breiz (d’ar 26 a viz Gouere – Gouel)

Breiz a zo, e gwirionez, domani santez Anna. E peb parrez e kaver eun delwenn en he enor, aliez eun aoter. War c’houlenn eskibien Breiz, e-neus ar pab Pie X diskleriet anezi kenta patronez Breiz, d’ar 26 a viz gouere 1914. Al lec’hiou santel brudeta dediet dezi a zo e Santez-Anna Wened hag e Santez-Anna ar Palud. Santez Anna en em ziskouezas d’an den santel Nikolazig e Keranna er 17ed kantved. Ahano, en em skignas an devosion da zantez Anna dre Vreiz a-bez.
Pedet e vez santez Anna, evid ezommou ar c’horv hag an ene, evid ar familiou ha dreist-oll evid Breiz : « O Anna oll-c’halloudeg, bezit silvidigez ho Pretoned. Deuit d’or mired  stard en or feiz, santel en or buhez. Ra zeui ho pedenn da obten deom ar peoc’h. »
ltron Santez Anna, Ni ho ped a galon ;
Ni en em lak gant joa Dindan ho proteksion.
O Rouanez karet an Arvor, O Mamm leun a drue,
War an douar, war vor, Mirit ho pugale.
Sainte Anne, patronne de la Bretagne (26 juillet – Fête)
La Bretagne est vraiment le domaine de sainte Anne. Pas de paroisse où elle n’ait une statue, sinon un autel. A la demande des évêques de Bretagne, le pape Pie X l’a proclamée patronne principale de cette province le 26 juillet 1914. Parmi les sanctuaires qui lui sont dédiés, citons seulement Sainte-Anne-d’Auray et Sainte-Anne-la-Palud. Le message de sainte Anne à Nicolazic au 17e siècle contribua beaucoup au développement du culte de sainte Anne dans toute la Bretagne.
On recourt à sainte Anne pour tous les besoins personnels et familiaux. On l’invoque surtout pour la Bretagne : « O Anne toute-puissante, soyez le salut de vos Bretons. Gardez-nous, avec la pureté de la foi, la pureté des mœurs. Que votre sainte intercession nous obtienne la paix.»
ltron Santez Anna, Ni ho ped a galon ;
Ni en em lak gant joa Dindan ho proteksion.
O Rouanez karet an Arvor, O Mamm leun a drue,
War an douar, war vor, Mirit ho pugale.

Santez Berhed, abadez Kildare (d’ar 1 a viz C’hwevrer  – Eñvor)

He famill a oa tud a renk uhel euz a Leinster, nevez deuet da veza kristen, dre brezegennou sant Padrig moarvad. Ganet oe Berhed e 454, ha marvet e 524. Da c’hwezeg vloaz, e resevas Berhed gouel ar gwerhezed dre zaouarn an eskob Mackalle. Seiz pe eiz plac’h yaouank all a gemeras ar ouél ganti hag en em lakeas dindan he renerez. Ken izel a galon e oa, ha ken braz oa he c’hoant da heulia an Aviel, ma teuas kalz plahed yaouank all d’he c’houent. Pedi a reent evid lakaad Bro-Iwerzon da veza kristen. Ken brudet e teuas Berhed da veza ma rankas sevel meur a gouent all ; an hini anavezeta eo hini Kildare ; eno eo e varvas d’an deiz kenta a viz C’hwevrer 523. Goude he maro, e redas ar vrud euz he zantelez dre ar vro a-bez, med ive e Breiz-Veur hag e Bro-C’hall. Gand abati Landevenneg eo e teuas da veza anavezet abred en or bro.
Sainte Brigitte, abbesse de Kildare (1er février – Mémoire)
Issue d’une noble famille du Leinster, probablement convertie par saint Patrick, Brigitte vécut de 454 à 524. À l’âge de 16 ans, elle reçut le voile des vierges des mains de l’évêque Mackalle. Sept ou huit jeunes filles prirent le voile en même temps qu’elle et se placèrent sous sa conduite. Son humilité et son désir d’avancer dans la vie évangélique attirèrent dans son couvent de nouvelles recrues. Elles priaient pour l’évangélisation de l’Irlande. Le rayonnement de Brigitte fut tel qu’elle érigea de nombreux couvents, dont le plus célèbre est celui de Kildare où elle mourut un 1er février 523. Une vénération extraordinaire entoura sa mémoire, non seulement en Irlande, mais dans toute l’Eglise occidentale. C’est sans doute l’abbaye de Landévennec qui propagea son culte en Bretagne dès le Haut Moyen Âge.

Sant Budog, abad (d’an 9 a viz Kerzu – Eñvor)

Etre 850 ha 885, o skriva Buhez « hir » sant Gwenole, ec’h adkemere Ourdisten lavariou koz evel ma tispleg e-unan : « Budog, emezañ, a oa eur zervicher heñvel ouz eun êl, pinvidig meurbed a skiant, eeun dispar : diskuouez a ree d’an oll eun hent-meur warzu ar feiz, ha sellet e veze outañ evel unan euz starta pileriou an Iliz ». Budog a oa ar « mestr » euz Enez-Laurea (Lavret) ; hag eno e kentelias Gwenole, e ziskib, adaleg amzer e vugaleaj. Gand Maodez, ha goude-ze Budog, emaom oc’h echui ar 5ed kantved, ha dizale e vo stank ar manatiou en or bro : leaned, gand pep hini e « beniti », er manatiou braz zokén, an abad a gendalho aliez da veva evel eur « penitier » (da skwer : Goulven, Goeznou, Gwenole…) Levezon broiou ar Zav-Heol a zalc’h mad atao. Damdost d’al lehiou m’eo enoret sant Budog, e kaver peurliesa eur japel pe eun iliz en enor da zant Gwenole. Gouel sant Budog, lidet a-goz d’an 8 a viz Kerzu, a zo bremañ kaset d’an 9.
Saint Budoc, abbé (9 décembre – Mémoire)
Dans sa Vie « longue » de saint Gwénolé, écrite entre 850 et 885, Gourdisten reprend une tradition ancienne, selon ses propres paroles, quand il nous décrit Budoc comme « ministre angélique, richement doué de savoir, remarquable par sa droiture, que tout le monde de ce temps considérait comme un boulevard de la foi et l’une des plus fermes colonnes de l’Église ». Budoc était le « maître » de l’île Laurea (Lavret), où Gwénolé fut, dès son enfance, élevé comme son disciple. Avec Budoc, nous sommes à la fin du 5e siècle, et à l’aube de la grande expansion du monachisme chez nous : monachisme d’ermites où chacun a son « péniti » ; et quand il s’agira d’un monastère, l’abbé continuera souvent à vivre en ermite (tels Goulven, Goeznou, Gwénolé…) ; l’influence des débuts du monachisme en Orient demeure ici prépondérante. A proximité des lieux où est honoré saint Budoc, on rencontre souvent une chapelle ou une église en l’honneur de saint Gwénolé. Sa fête, jadis fixé au 8 décembre, a été transférée au 9.

Sant Divi, abad-eskob e Bro-Gembre (d’ar 1 a viz Meurz – Eñvor)

Desket e skol sant Iltud ha Sant Paol, Divi (David, Dewi) a leunias e vanatiou gand tud a oa deuet d’ar feiz dre e brezegennou. Ar reolenn a roe d’e venec’h a c’houlenne diganto labourad gand o daouarn evid ober pinijenn ; ne gomzent kenetrezo nemed red-mad e vije, ha pedi a reent, d’an nebeuta en o c’halon, e-pad ma labourent. Distrei a reent d’ar manati diouz an noz evid lenn, skriva, ha pedi e-pad teir eurvez. O boued : bara heiz, legumach, eun tammig holenn, ha da eva, lêz mesket gand dour. O dillad : krehin anevaled. Ha daoust d’ar reolenn beza kaled, e tirede an danvez menec’h.
Euz e abati, damdost d’ar mor, e mervent Bro-Gembre, Divi a skede war ar c’horn-bro tro-war-dro. Brudet koulz evid skweriou kaer e vuhez hag evid e brezegennou, Divi a yeas warzu Doue war-dro ar bloaz 589.
Patron kenta Bro-Gembre, sant Divi a zo deuet da veza enoret e Breiz-Izel adaleg eil lodenn an 10ved kantved, pa z’eo distroet d’ar gêr ar Vretoned eet en harlu da Vreiz-Veur ablamour d’an Normanted.
Saint Divy, abbé-évêque au Pays de Galles (1er mars – Mémoire)
Formé à l’école de saint Iltud et de saint Pol, Divy (David, Dewi) peupla ses monastères d’hommes qu’il avait convertis par sa prédication. La règle qu’il imposait à ses moines les astreignait au travail manuel dans un esprit de pénitence ; ils ne parlaient entre eux qu’en cas d’absolue nécessité, et priaient au moins mentalement durant leur travail. Ils rentraient au monastère à la fin du jour pour lire, écrire et prier pendant trois heures. Leur nourriture : du pain d’orge, des légumes, un peu de sel, pour boisson, du lait mêlé d’eau. Leurs vêtements: des peaux de bêtes. Et malgré l’austérité de la règle, les novices affluaient. De son abbaye, à l’extrême pointe sud-ouest du Pays de Galles, l’influence de Divy s’étendait sur tout le pays environnant. En grande vénération dans tout le pays en raison de son éloquence et des exemples de sa vie, Divy rendit sa grande âme à Dieu vers 589.
Patron du Pays de Galles, son culte a dû s’établir en Bretagne au tournant du 10e siècle avec le retour des Bretons qui s’étaient exilés au moment des invasions normandes.

Sant Edern, lean (d’ar 26 a viz Eost)

Sant Edern a zo eur « penitier » (ermid) euz Bro-Gembre. Goude beza bevet eno e daou beniti, e teuas da Vreiz-Izel, ha da genta e Plouedern. Goude-ze e zeas da jom en Edern. E beniti diweza a oe savet gantañ e Lannedern. Eno e roas digemer d’eur c’haro, hag hemañ ne guitaas morse anezañ. Manac’h reder-bro evid klask Doue, e kristenias arouez keltieg ar c’haro (an doue pagan Kernunos) ; e weled hepkén a oa eur gentel Aviel evid e amezeien. Mervel ar reas, war a lavarer, e Lannedern e lec’h m’ema e vez.
Saint Edern, ermite (26 août)
Saint Edern est un ermite du Pays de Galles. Après y avoir vécu dans deux ermitages différents, il vint en Bretagne, où, après s’être fixé pour un temps à Plouédern, puis à Edern, il bâtit son dernier ermitage à Lannédern. Il y recueillit un cerf qui désormais ne le quitta plus. Moine pérégrinant à la recherche de Dieu, christianisant le symbole celtique du cerf (le dieu Cernunos), il évangélisa par sa seule présence le peuple qui l’entourait. II serait mort à Lannédern, où est son tombeau.

Sant Erwan, beleg, eil patron Breiz (d’an 19 a viz Mae – Eñvor)

Stummet e oa Erwan Helory e peb doare en a-raog evid kemer an uhella kargou en Iliz. Da seiz vloaz warnugent, grêet gantañ studiou don war ar gwir, e Orleans hag e Paris, e teuas da veza barner a iliz e Roazon. Galvet e oe gand eskob Landreger da gemer ar memez kargou e eskopti e gavell. Beleget, e voe anvet da berson e Tredrez, ha war-lerc’h e Louaneg. En eur viroud e garg a varner, ec’h en em lakae, gwella ma c’helle, da veza alvokad ar re baourra. En em zizober a reas euz e wiskamant kaer a ofisial ha lakaad en-dro dezañ dillad burell gros ha, diouz skwer ar sistersianed, e veze gantañ war e benn eur c’habell, hag en e dreid eur re sandalennou : sin e oa kement-se oll euz eun treusfurmadur diabarz don. War fin e vuhez, ec’h en em dennas en e vaner Kervarzin, oc’h ober euz hemañ eun ti-repu evid digemer ar glaskerien-vara hag an dud paour, hag o servicha anezo ouz taol eñ e-unan. Eno eo e varvas war ar plouz, paour e-touez ar re baour, d’an naonteg a viz Mae 1303. Kerkent ha maro, e oe kaset e gorf en eur brosesion vraz beteg iliz-veur Landreger : gand ar bobl e oe lakeet da zant diouztu, ha ne zaleas ket ar birhirined d’en em voda stank tro-dro d’e vez. (E 1347 eo e oe lakeet ez-ofisiel war roll ar zent). Abaoe eo deuet da veza patron an dud a lezenn, hag e 1924, eil patron Breiz.
Saint Yves, prêtre, patron secondaire de la Bretagne (19 mai – Mémoire)
Tout prédisposait Yves Hélory aux plus hautes charges d’Eglise. A 27 ans, après de sérieuses études de droit à Orléans et Paris, il devient juge ecclésiastique à Rennes. L’évêque de Tréguier l’appelle à remplir les mêmes fonctions dans son diocèse d’origine. Ordonné prêtre, il est recteur de Trédrez, puis de Louannec. Tout en demeurant juge, il se fait autant qu’il peut l’avocat des plus démunis. Il échange son bel habit d’official pour la bure grossière, le capuchon et les sandales des cisterciens, signe d’une transformation intérieure profonde. A la fin de sa vie, il se retire dans son manoir de Kermartin qu’il transforme en gîte d’accueil pour mendiants et nécessiteux, les servant lui-même à table. C’est là qu’il meurt sur la paille, pauvre parmi les pauvres, le 19 mai 1303. Le transfert de son corps à la cathédrale de Tréguier est un triomphe : la voix populaire l’a déjà canonisé. (La canonisation officielle aura lieu en 1347). Depuis lors, patron des hommes de loi, il a été déclaré patron secondaire de la Bretagne en 1924.

An dud eüruz Glaoda Laporte, Visant Le Rousseau, Nikolaz Verron ha Frañsez Le Livec, beleien, hag o c’hompagnuned, merzerien (d’an 2 a viz Gwengolo – Eñvor)

Da geñver lazadeg an 2 a viz Gwengolo 1792 e Pariz, e oe lakeet d’ar maro kalz a veleien hag al laiked gand Dispaherien Bariz e meur d’ar lec’h, evel e kouent an tadou Karmez. En o zouez, ez eus kant unneg ha pevar-ugent bet lakeet war an aoteriou evid beza kavet gwelloc’h mervel, kentoc’h eged toui sentidigez d’al lezenn o lakaad an Iliz hag ar veleien dindan galloud ar Stad. Bez e oa anezo tri eskob, ha beleien pe relijiuzed a beb korn euz Bro-Frañs, ha meur a laik. Eskopti Kemper ha Leon a rent enor dreist-oll d’an dud eüruz : Glaoda Laporte (euz Brest), Visant Le Rousseau de Rosancoat (euz Ar C’hastel-Nevez), Nikolaz Verron (euz Kemperle) ha Frañsez Le Livec (euz Kemper). Ar pevar beleg-se a oa bet Jezuisted araog ma oe divodet o urz e 1773,goude-ze e teujont da veza beleien eskopti.
Bienheureux Claude Laporte, Vincent Le Rousseau, Nicolas Verron et François Le Livec, prêtres, et leurs compagnons, martyrs (2 septembre – Mémoire)
Pendant les massacres du 2 septembre 1792, de nombreux prêtres et laïcs furent assassinés dans les prisons improvisées de la Révolution parisienne, en particulier au couvent des Carmes. Cent quatre-vingt-onze d’entre eux – trois évêques, des prêtres, séculiers ou religieux, et plusieurs laïcs – provenant de toutes les provinces de France ont été reconnus martyrs pour avoir préféré mourir plutôt que de prêter serment à la Constitution Civile du Clergé. Parmi ces martyrs de septembre, le diocèse de Quimper et Léon honore plus particulièrement les Bienheureux Claude Laporte (de Brest), Vincent Le Rousseau de Rosancoat (de Châteauneuf), Nicolas Verron (de Quimperlé) et François Le Livec (de Quimper), anciens membres de la Compagnie de Jésus (supprimée en 1773), et devenus par la suite prêtres séculiers.

Sant Goeznou, abad (d’ar 25 a viz Here)

Hervez e vuhez skrivet e 1019, e teuas Goeznou euz Breiz-Veur gand e dad Tudoel, e vreur yaouank Majan, hag er c’hoar Tudona. Diskib e oa da zant Paol a Leon, sevel a reas e beniti el lec’h anvet Peniti-Goeznou, ha da c’houde eur manati evid eur strollad leaned en eun ti braz roet dezañ gand ar c’hont Konomor, el lec’h m’ema bremañ bourc’h Goeznou. Braz oa e vrud ; evel kalz reou all, Majan hag Hervé a zeuas d’e weled. Diarvar eo e-neus renet ar manati a gemeras e ano ; med n’eus ket da gredi e vefe bet eskob Leon war lerc’h sant Houardon. E droveni, a 17 kilometrad hent, a gendalh da voda atao beb bloaz, da zeiz ar Yaou-Bask, eun niver braz a gristenien.
Saint Goeznou, abbé (25 octobre)
Selon son histoire, écrite en 1019, il vint de Grande-Bretagne avec son père Tudoël, son frère cadet Majan et sa sœur Tudona. Disciple de saint Pol de Léon et contemporain de saint Hervé, il construisit son ermitage au lieu appelé aujourd’hui Péniti-Goeznou, puis un monastère dans une grande demeure qui lui fut donnée par le comte Conomor, là où se trouve le bourg actuel de Gouesnou. Sa réputation était grande ; entre autres, Majan et Hervé vinrent le voir. S’il est certain qu’il a gouverné le monastère qui prit son nom, le fait qu’il aurait succédé à saint Houardon sur le siège de Léon paraît moins probable. Sa troménie, longue de 17 kms, continue de rassembler chaque année au jour de l’Ascension un grand nombre de fidèles.

Sant Goulven, lean hag eskob (d’ar 1a a viz Gouere)

O tond euz Breiz-Veur, e dud a oa a-vec’h dilestret, e pleg-mor Plouneour-Trêz, pa zeuas Goulven er bed. Nebeud amzer goude, Gouzian, eun den pinvidig ha dizher, a gemeras preder d’e zevel ha d’e gelenn. Med Goulven e-noa sehed euz eur vuhez en distro. En em denna a reas er c’hoajou dirag ar mor ; dispaka a reas eun eienenn ; e beniti a zavas, ha teir groaz a blantas evid merka e vale pemdezieg en dro d’ar minihi. E vuhez a c’heller da ziskleria e tri ger : pedenn, pinijenn, labour. Kredi a reer eo bet sant Goulven eskob Kastell-Paol war lerc’h Ketomeren. Med dillo e tiskrogas diouz e garg, evid mond don en distro tost da Roazon ; eno e varvas.
Saint Goulven, ermite et évêque (1er juillet)
Ses parents débarquaient à peine de Grande-Bretagne dans l’anse de Plounéour-Trez quand Goulven vint au monde. Peu après, Gouzian, homme riche et sans héritier, prit soin de son éducation et de son instruction. Mais Goulven était attiré par la solitude. Il se retira dans les bois, face à la mer, fit sourdre une fontaine, construisit son péniti et planta trois croix pour marquer son parcours quotidien autour du Minihi. Sa vie peut se résumer en trois mots : prière, pénitence et travail. La tradition fait de saint Goulven un évêque de Saint-Pol après Cetomerinus. Mais il se démit bientôt de sa charge, pour s’enfoncer dans la solitude aux environs de Rennes où il mourut.

Sant Gweltaz, abad (d’an 29 a viz Genver – Eñvor)

Sant Gweltaz, lesanvet « ar Fur », a oe ganet e Breiz-Veur war-dro ar bloaz 500, ha savet e kreisteiz Bro-Gembre. Chom a reas meur a vloavez er c’horn-bro-se hag a oa bet levezonet gand ar Romaned. Ne oa nemed avieler pa skrivas al leor brudet « De excidio Britanniae » diwar-benn gwalleuriou e bobl. Dond a reas da veza manac’h, marteze e abati sant Iltud, hag e reas kalz evid bruda ar vuhez a vanac’h e Breiz-Veur. Goudeze e teuas da Vreiz gand eun nebeub kompagnuned hag e savas abati Ruis (Rhuys) ; eno e varvas war-dro ar bloaz 570.
Dre levezon abati Ruis, e lec’h m’ema bez ar sant, eo bet skignet devosion sant Gweltaz e Breiz-Izel, azaleg an 11ved kantvet dreist-oll, gand e venec’h, a zavas eur rouedad stank a brioldiou.
Saint Gildas, abbé (28 janvier – Mémoire)
Saint Gildas dit « Le Sage » est né en Grande-Bretagne ; il y a reçu son éducation dans le Sud-Est du Pays de Galles actuel ; il se fixa dans cette région qui avait été fortement romanisée. C’est là que, jeune encore, alors qu’il n’était que diacre, il écrivit le « De excidio Britanniae », sur les malheurs de son peuple chassé par les Saxons. Il se fit ensuite moine, peut-être à l’école de saint Iltud, et fut l’un des promoteurs du monachisme en Grande-Bretagne. Puis il s’établit sur le continent, et fonda avec quelques compagnons l’abbaye de Rhuys, où il mourut vers 570. L’abbaye de Rhuys a conservé son tombeau et développé son culte en Basse-Bretagne, surtout à partir du 11e siècle, par l’activité pastorale de ses moines à travers un réseau serré de prieurés et de moustoirs.

Saint Gwenael, abad (d’an 3 a viz Du – Eñvor)

Ganet e Breiz, e oe galvet Gwenael war a lavarer a goz da veza manac’h gand sant Gwenole, ha war-lerc’h hemañ e renas manati Landevenneg. Brudet evid beza adnevezet buhez ar manatiou, ez eas da Vro-Wened , hag ar c’hont Warog a roas dezañ douarou evid sevel eur manati e Lokunel e parrez Kaudan (hirio e Lanester). E Lokunel eo e varvas.
Saint Gwénael, abbé (3 novembre – Mémoire)
Né en Bretagne, Gwénael fut, d’après la tradition, appelé à la vie monastique par saint Gwénolé, dont il devint le successeur à la tête de l’abbaye de Landévennec. Connu comme réformateur de la vie monastique, il s’en fut au pays de Vannes ; le comte Waroc lui donna des terres pour édifier un monastère à Locunel en Caudan (de nos jours en Lanester). C’est à Locunel qu’il mourut.

Sant Gwenole, abad Landevenneg (d’an 3 a viz Meurz  – Gouel)

Sant Fregan ha santez Gwenn a oa nevez digouezet euz Breiz-Veur e Ploufragan, damdost da Zant-Brieg, pa oe ganet Gwenole. Breur e oa d’ar zent Jakud, Gwezenneg, ha Klervia. Yaouankig c’hoaz, e oe kaset da skol sant Budog war enez Lavret. Deuet da veza manac’h, e kuiteas e vestr gand daouzeg diskibl evid klask eul lec’h distro ouz kostez ar c’huz-heol. Ar vandennad menec’h a jomas da genta e-pad tri bloaz war eun enezennig anvet abaoe Tibidi. Med an enezenn a oa garo ha diêz beva warni. Setu Gwenole gand e venec’h o treuzi ar stèr Aon, evid en em stalia da vad e Landevenneg (da lavared eo : manati Gwenole). Gwenole a zavas eun ermitaj, hag, eun tammig pelloc’h, eur manati. Dizale e vrud a redas dre eul lodenn vraz euz Bro-Gerne, ha kalz diskibien a en em lakeas dindan gwarez Landevenneg : Gwenael, Biabili, Marzin, Konogan, Idunet, Ratian, Riog, Wicon…
Saint Gwénolé, abbé de Landévennec (3 mars – Fête)
Né à Ploufragan, près de Saint-Brieuc, de saint Fragan et de sainte Gwenn, fraîchement émigrés de Grande-Bretagne, Gwénolé était le frère des saints Jacut, Gwézenneg et Clervie. Tout jeune, il fut confié à l’école monastique de saint Budoc, sur l’île Lavret. Devenu moine, il quitta son maître avec douze disciples pour chercher une solitude vers l’ouest. La colonie de moines s’installa d’abord sur l’îlot qui porte depuis le nom de Tibidy. Au bout de trois ans, quittant ce lieu inhospitalier, ils traversèrent l’Aulne et s’établirent définitivement à Landévennec (dont le nom veut dire monastère de Gwénolé). Gwénolé s’y bâtit un ermitage, et, à quelque distance, un monastère. Son influence s’étendit bientôt sur une grande partie de la Cornouaille, et nombreux furent les disciples qui vécurent dans la mouvance de Landévennec : Gwénaël, Biabili, Martin, Conogan, Idunet, Ratian, Rioc, Wicon…

Sant Herbod, lean (d’an 20 Here)

Sant Herbod a vevas en distro, en 8ed kantved, el lec’h m’eo bet savet e iliz kaer dispar. Tremen a ree e vuhez er bedenn har er binijenn, hag ouspenn e kare an anevaled. N’eo ket souez e vefe bet kemeret e ar boaz, en or parreziou diwar ar mêz, d’en em erbedi outañ evid ar chatal-korn.
Saint Herbot, ermite (20 octobre)
Saint Herbot vécut en ermite, au 8e siècle, à l’endroit où s’élève aujourd’hui sa merveilleuse église. Vivant dans la prière et la pénitence, il était aussi l’ami des animaux. Aussi devint-il, dans nos paroisses rurales, l’intercesseur privilégié pour les bêtes à cornes.

Sant Herve, lean (d’an 17 a viz Mezeven – Eñvor)

Eur zant euz Bro-Leon eo Herve, a vevas e amzer ar zent Goeznou ha Majan. Mab da Hoarvian ha Rivanonn, e oe ganet, e penn-kenta ar 6ed kantved, e Lanrioul, e Gwitevede. Ganet dall, e teskas war barlenn e vamm kan ar salmou hag an imnou ; goude-ze e oe skoliet gand an ermid Arzian, e Lannerchenn (Plougerne). Deuet da baotr yaouank, ec’h en em ouestlas da Zoue, sturiet gand eur manac’h euz e gerentiaj, Urfol, e Lanrivoare. Eno, eun devez, e oe lazet gand eur bleiz an azen a zerviche, war e labour, da Wic’hanran, blenier Herve. Hemañ a c’hourhemennas d’ar bleiz kemer plas an azen evid echui al labour. Nebeud amzer goude, Urfol, c’hoant braz dezañ beva en distro, a lezas e beniti gand Herve. Hennez a weler, hirio c’hoaz, e Koad-Houarne, e parrez Lanrivoare. O veze ma kreske niver e ziskibien, e kemeras Herve adarre an hent braz, etrezeg Kastell-Paol. Terri a reas e hent damdost d’e vro c’hinidig, e Lanhouarne. Eno e chomas da vad gand e gompagnuned. Diou veaj all henn taolas adarre war an henchou : eun droiad talvouduz dre Gerne, ha sened Mene-Bre, bodet a-eneb Konomor. Heñ, an dall, a wele an neñv digor, war a lavared ; ablamour da ze eo bet lakeet a-goz war e ano ar c’hantik « Jezuz, pegen braz ve ».
Saint Hervé, ermite (17 juin – Mémoire)
Saint Hervé est un saint du Léon, contemporain des saints Goeznou et Majan. Fils de Hoarvian et de Rivannon, il naquit à l’aube du 6e siècle à Lanrioul en Plouzévédé. Né aveugle, il apprit sur les genoux de sa mère le chant des psaumes et des hymnes, puis s’en fut à l’école de l’ermite Arzian, à Lannerchenn (Plougerneau). Jeune homme, il se consacra à Dieu sous la houlette d’un moine de sa parenté, Urfol, à Lanrivoaré. C’est là qu’un jour, un loup tua l’âne avec lequel Guic’haran, le guide d’Hervé, labourait ; sur l’injonction d’Hervé, le loup prit la place de l’âne, et acheva le travail. Peu après, Urfol, désireux de solitude, laissa son ermitage à Hervé. (L’ermitage de saint Hervé est toujours visible à CostHouarné en Lanrivoaré). Ses disciples se faisant plus nombreux, Hervé reprit la grand-route vers Saint-Pol. Il s’arrêta en chemin, non loin de son pays d’origine, à Lanhouarneau ; c’est là qu’il s’établit définitivement avec ses compagnons. Deux voyages l’entraînèrent encore sur les routes : une importante tournée en Cornouaille et le concile du Méné-Bré réuni contre Conomor. Lui, l’aveugle, voyait, dit-on, le ciel ouvert, c’est pourquoi la tradition lui a attribué le cantique « Jezuz pegen braz ve ».

An Den eüruz Juluan Maner, beleg (d’an 28 a viz Genver – Eñvor)

Ganet eo bet e Bro-Foujera (1606), ha mervel a reas e Plevin d’an 28 a viz Genver 1683. Tad jesuist, e lakeas Juluan Maner e oll nerz da brezeg misionou dre ar vro a-bez, war-lerc’h e vestr Dom Mikêl an Nobletz. C’hoanteet e-noa beza kaset da vro Ganada, med Breiz eo a vezo evitañ park an Aotrou. Azaleg 1640, ne ehanas ket da vond euz an eil penn d’egile euz Breiz-Izel ha dreist-oll euz eskopti Kerne, da brezeg ar mision : 413 mision e daou vloaz ha daou-ugent !
E feiz kreñv, e anaoudegez euz tud ar vro, e ampartiz, ha muioc’h c’hoaz e bedenn hag e binijenn o-deus greet kalz evid dihuna ha startaad ar feiz e Breiz-Izel.
O veza ma c’houlenne sikour digand kalz a veleien (ouspenn mil o-deus kemeret perz er misionou gantañ), ha kalz a gristenien (merhed evit ober katekiz), e-neus gwriziennet evid pell amzer ar misionou hag ar retrejou en or bro.
Bienheureux Julien Maunoir, prêtre (28 janvier – Mémoire)
Du pays de Fougères où il naquit (1606) à Plévin où il mourut d’épuisement le 28 janvier 1683, le jésuite Julien Maunoir – « an Tad mad » – a  consacré sa vie aux missions bretonnes. Il avait rêvé de Nouvelle-France, mais c’est la Bretagne qui sera son Canada. À la suite de Michel Le Nobletz, c’est en breton qu’il prêcha et écrivit livres de piété et cantiques. Obstinément, à pied, sac au dos, il ne cessa de parcourir la Basse-Bretagne et plus particulièrement le diocèse de Cornouaille entre 1640 et 1683 : au total, 413 missions en 42 années ! Son action intense, sa parfaite adaptation aux besoins du peuple chrétien dont il partageait jusqu’à la nourriture frugale, et surtout sa prière continuelle obtiennent chez les populations bretonnes un réveil de la foi, et l’établissement chez beaucoup d’une vie chrétienne fervente. Son souci de formation des prêtres (il entraîne après lui dans les missions plus de mille prêtres) et des laïcs (femmes catéchistes) assure la pérennité de l’œuvre des retraites et des missions.

Sant Kado, manac’h (d’an 22 a viz Gwengolo)

Bez’ e c’hellfe sant Kadou (Kado, Kadoan) beza ar memez hini hag an hini bet savet gantañ abati Llancarvan e Bro-Gembre (marvet eo war-dro ar bloaz 577). Bezet pe vezet, bet eo bet ermid en enez Kado, er Morbihan, hag ez eo enoret e meur a lec’h euz on eskopti evel Poulann ha Sant-Kadou. Hervez e vuhez, eo bet aliez o pirhirina. Anavezet eo ’giz patron ar c’hourinerien.
Saint Cado, moine (22 septembre)
Il n’est pas impossible que notre saint Cadou (Cado, Cadoan) soit le célèbre fondateur, mort vers 577, de l’abbaye de LLan-carvan au Pays de Galles. Quoi qu’il en soit, il fut ermite à l’île Cado (Morbihan), et il est honoré en de nombreux lieux de notre diocèse, notamment à Poullan et à Saint-Cadou. Grand pèlerin tout au long de sa vie, il est traditionnellement le patron des lutteurs.

Sant Kaourantin, eskob, Kenta patron eskopti Kemper (d’an 12 a viz Kerzu – Gouel)

Ganet e Breiz, e’h en em dennas sant Kaourantin e koad an Nevet, e traoñ ar Menez-Hom, evid ren eur vuhez a « benitier » e-pad meur a vloavez. Galvet e oe da veza eskob gand ar roue Gradlon hag e bobl. Diwar neuze e rannas e amzer etre e labour a eskob hag e vuhez a lean, a zalhas atao.
War-dro ar bloaz 880, e ra Ourdisten, abad Landevenneg, meuleudi dezañ : « D’ar bobl sehedet, Kaourantin a ginnige an dour e-noa tennet e-unan, eñ hag a lugerne euz sked korv ar C’hrist, dre nerz an urziou sakr, hag e-neus gounezet dre e oberou ar gwir da veza anvet eskob-meur. O ren a-unan buhez an eskob ha buhez tenn ar manac’h, ne c’helle beza lamet diouz houmañ nemed dre glemmou an Ilizou. Neuze a-vad, gand ar brasa evez, e tiwrizienne dillo an droug, hag e tigase e-leiz a dud d’eur peoc’h paduz : ha goude-ze e tizroe ahano d’e vuhez pemdezieg. »
E relegou, en o zouez e vrec’h, strewet e peb lec’h pa zaillas an Normanded war Vreiz, a zo bet, darn anezo, rentet da Iliz-Veur Kemper e 1643.
Daoust a belec’h e teufe, e tispleg mad deom kontadenn ar pesk hag an eienenn karantez nerzuz sant Kaourantin evid Sakramant an Aoter.
Saint Corentin, évêque, Patron du diocèse (12 décembre – Fête)
Né en Armorique, Corentin vécut pendant plusieurs années comme ermite dans les bois de Névet, au pied du Ménez-Hom. Réclamé comme évêque par le roi Gradlon et son peuple, il partagea dès lors son temps entre sa tâche épiscopale et la vie érémitique à laquelle il restait fidèle.
Vers 880, Gourdisten, abbé de Landévennec, nous en fait ainsi l’éloge : « Au peuple assoiffé, Corentin tendait l’eau qu’il avait puisée, lui qui, revêtu des ordres sacrés, brillait de l’éclat du Corps du Christ, Et qui par ses actes a mérité d’être dit l’évêque le plus éminent, joignant à l’épiscopat la rude vie d’ermite. Ne pouvaient l’en retirer que les plaintes des Eglises. Alors, s’y appliquant, il dissipait bien vite les racines du mal, et ramenait quantité de gens à une paix durable ; puis revenait de là à ses occupations premières. »
Ses reliques, et notamment son bras, dispersées lors des invasions normandes, furent partiellement restituées à la cathédrale de Quimper en 1643.
Quelle qu’en soit l’origine, la légende du poisson et de la source exprime bien pour nous la réalité de la vie eucharistique de saint Corentin.

Sant Konogan, abad (d’an 16 a viz Here)

Konogan a oa ginidig euz Bro-Gembre, hag e oa moarvad unan euz strollad kompagnuned sant Paol. Sevel a reas e beniti damdost da Landerne, war ribl an Elorn, e Beuzit-Konogan. War a lavarer a-goz, Konogan en em lakeas e skol sant Gwenole, ha dre Landevenneg eo bet skignet brud e zantelez. Beva e-neus greet en amzer Childebert (kenta hanterenn ar 6ed kantved).
Saint Conogan, abbé (16 octobre)
Débarquant du Pays de Galles, probablement du groupe des compagnons de saint Pol, Conogan établit son ermitage tout près de Landerneau, sur les bords de l’Elorn, à Beuzit-Conogan. La tradition nous apprend qu’il se mit à l’école de saint Gwénolé. Et, de fait, c’est, par l’abbaye de Landévennec que son culte s’est propagé. Il vécut au temps de Childebert (première moitié du 6è siècle).

Sant Koulm, abad (d’an 9 a viz Mezeven)

Sant Koulm (Columba e galleg, Colum Cille pe Colombkill, pe Moc’humma e gouezeleg) a zo, gand sant Padrig ha santez Berhed, unan euz tri zant meur Bro-Iwerzon.
Ganet euz gouenn roue-meur Iwerzon, manac’h dizaon, dezañ eur vouez tomm ha kreñv, e tiazezas meur a vanati araog divroa, er bloaz 563, e enez Iona, e Bro-Skos, e-lec’h ma reas e annez gand daouzeg kompagnun. Gantañ d’e heul e venec’h-morerien, ez a an abad euz eur mor d’egile : gounid a ra ar Pikted d’ar feiz, ha terri an tabutou etre ar rouaned. Goude beza beajet, dreist-oll evid e abostolerez e-pad 34 bloaz, e varv e Iona. Eñvor a zalher euz e breder e-keñver tud ar bobl. Ober pinijenn, chom da bedi en eur zelled ouz Doue, kared : setu ar pinvidigeziou braz euz e vuhez, hag ive euz e reolenn. Houmañ a dreuzo ar mor, hag a vo heuliet gand leaned ha menec’h or bro.
Saint Columba, abbé (9 juin)
Saint Columba (Colum Cille, Colombkill, Mochumma en gaélique ; Koulm en breton) est avec saint Patrick et sainte Brigitte l’un des trois grands saints nationaux de l’Irlande.
Descendant du roi suprême d’Irlande, moine intrépide à la voix chaleureuse et puissante, il fonde plusieurs monastères avant de s’exiler en 563 sur l’île d’Iona en Ecosse, où il s’établit avec douze compagnons. Escorté de ses moines matelots, l’abbé sillonne les mers, convertit les Pictes, arbitre les conflits entre les rois. A 77 ans, après 34 ans de pérégrination, essentiellement consacrée à l’apostolat, il meurt à Iona.
On rappelle sa sollicitude pour les gens du peuple. Ascèse, prière contemplative et charité sont les grandes réalités de sa vie comme de sa règle ; celle-ci franchira la mer et sera suivie par les ermites et les moines bretons.

Sant Loeiz-Mari Grignion a Vontfort, beleg (d’an 28 a viz Ebrel – Eñvor)

Ganet eo bet sant Loeiz-Mari Grignion d’an 31 a viz Genver 1673 e kêr Montfort, bremañ e eskopti Roazon. Goude e studiou e Roazon hag e Pariz, e voe beleget e 1700. Eur misioner dispar a ziabarz-bro eo bet. Misionou e-neus prezeget en darn vrasa euz eskoptiou ar gornaoueg. An tan lakeet gantañ da embann dispont an Aviel a dalvezas dezañ heskinou e-leiz. Sant Loeiz-Mari a zo unan euz ar re o-deus studiet a-dost teologiez ar Werhez Vari.
Diou urz nevez e-neus savet : urz an Tadou a Vontfort, hag urz Leaned ar Furnez. Mervel a reas d’e 43 bloaz, e-pad eur mision e Saint-Laurent-sur-Sèvre, lec’h m’ema e vez.
Saint Louis-Marie Grignion de Montfort, prêtre (28 avril – Mémoire)
Louis-Marie Grignion naquit le 31 janvier 1673 à Montfort-sur-Meu, en Bretagne. Après ses études à Rennes et à Paris, il reçut le sacerdoce en 1700. Les missions dans l’ouest de la France auxquelles il se consacra connurent un succès prodigieux. Mais son ardeur apostolique et son intrépidité lui valurent de nombreuses persécutions.  Saint Louis-Marie est un des Maîtres de la théologie mariale.
Montfort est le fondateur des Missionnaires Montfortains et des Filles de la Sagesse. Il mourut à 43 ans, au cours d’une mission à Saint-Laurent-sur-Sèvre, où se trouvent, auprès de son tombeau, les maisons mères de ses familles religieuses.

Sant Maodez, abad (d’an 18 a viz Du – Eñvor)

Atao ema en e zao war enez-Vodez, Peniti sant Maodez, anvet « forn-Vodez », e-touez ar Seiz-Enez. Deuet euz Breiz-Veur, e savas e beniti kenta war zouar parrez Lanvodez. Med dizale e oe sachet gand enez didud Gweldenez. Goude beza he glanneet dre an tan, ec’h en em dennas warni an nemorant euz e amzer, moarvad e fin ar 5ed kantved. Den a youl nerzuz, en em roet penn-da-benn d’ar C’hrist, Maodez a vevas er bedenn hag er yun, evel menec’h Bro-Syria. Eur c’helenner dispar e oe evid ar vuhez a vanac’h, peogwir e-noe da ziskibien Tudual, diwezatoc’h abad-eskob evid an darn vrasa a Vro-Gerne, hag ive Budog, an hini a oe mestr sant Gwenole. On tud koz n’o-deus ket faziet : en enor da Vaodez eo bet savet ganto an niver brasa a ilizou hag a japeliou dre Vreiz a-bez.
Saint Maudez, abbé (18 novembre – Mémoire)
Le Péniti de saint Maudez, appelé « forn-Vodez » (four de Maudez) est toujours debout sur l’île Modez, dans l’archipel de Bréhat. Venant de Grande-Bretagne, il construisit son premier ermitage dans la paroisse de Lanmodez ; mais bientôt c’est l’île déserte de Gueldenez qui l’attire. Après l’avoir purifiée par le feu, il s’y installa définitivement, probablement dans la seconde moitié du 5e siècle. Homme au caractère trempé, entièrement donné au Christ, il vécut dans la prière et le jeûne, à l’image des moines de Syrie. Modèle et maître de vie monastique, il eut pour disciples Tudual, le futur abbé-évêque d’une grande partie de la Cornouaille, et Budoc, qui à son tour forma Gwénolé. Nos ancêtres ne s’y sont pas trompés qui lui ont consacré le plus grand nombre d’églises et de chapelles à travers toute la Bretagne.

Sant Maoriz, abad (d’ar 5 a viz Here – Eñvor)

Mab da labourerien douar euz Kroeshañveg, eet da jom goude-ze e Loudieg, e reas Maoriz Duault studiou uhel e skol-veur Pariz. A-vec’h beleget, kerkent hag e drede bloaz war ’n ugent, ez eas d’an abati savet nebeud amzer araog, e Langoned. Pa varvas an abad, e 1145, e oe dibabet Maoriz evid kemer ar garg. Er bloaz 1177, e kemeras gantañ daouzeg kompagnun evid sevel abati Kloharz-Karnoet. Eno e varvas d’an 29 a viz Gwengolo 1191, ha diwar neuze e kemeras an abati ano e ziazezour. Dibabet gantañ ar baourentez ablamour d’ar C’hrist, e renas Maoriz eur vuhez kaer a unvaniez gand Doue.
Saint Maurice, abbé (5 octobre – Mémoire)
Fils de paysans de Croixanvec, qui s’installèrent ensuite près de Loudéac, Maurice Duault fit de brillantes études à l’université de Paris. Dès l’âge de 23 ans, à peine ordonné prêtre, il entra à la jeune abbaye de Langonnet. A la mort de l’abbé, en 1145, Maurice fut désigné pour lui succéder. Il avait 31 ans. Pendant plus de trente ans, il s’acquittera de cette fonction. En 1177, il prit la tête d’un groupe de douze compagnons pour aller fonder l’abbaye de Clohars-Carnoët. Il y mourut le 29 septembre 1191, et l’abbaye prit ensuite le nom de son fondateur. Ayant choisi la pauvreté à cause du Christ, Maurice a vécu une belle vie d’union à Dieu.

Sant Melar, merzer (d’an 3 a viz Here)

Melar ne oa nemed seiz vloaz pa oe lazet e dad, sant Milio, dre drubarderez gand e vreur Rivod. Hemañ en em gemeras goude-ze ouz mab Milio, o lakaad troha dezañ e zorn dehou hag e droad kleiz, evid mired outañ d’en em zervicha euz ar c’hleze ha da vond war varc’h. Da echui, e lakeas e laza damdost da Lanneur, el lec’h ma oe miret e relegou er japel dindan-douar beteg argadennou an Normanded. Euz Lanneanou da Lanneur eo ano an hent « Hent sant Melar », hent merzerenti eur paotr yaouank didamall.
Saint Melar, martyr (3 octobre)
Mélar n’avait que sept ans quand son père, saint Miliau, fut traîtreusement tué par Rivode son frère. Celui-ci s’en prit ensuite au fils de sa victime, lui faisant couper la main droite et le pied gauche pour l’empêcher de manier l’épée et de monter à cheval. Il finit par le faire assassiner auprès de Lanmeur, où une partie de ses reliques fut gardée dans la crypte jusqu’aux invasions normandes. De Lannéanou à Lanmeur, le chemin porte le nom de « Hent sant Melar », chemin du martyre d’un jeune innocent.

Sant Paol Aorelian, abad-eskob Kastell-Paol, eil patron an eskopti (d’an 12 a viz Meurz – Gouel)

Sant Paol Aorelian – anavezet ive dindan an ano a « b-Paolinan », med anvet aliesoc’h Paol a Leon – a zo unan euz ar zeiz eskob o-deus diazezet eskoptiou Breiz. Ganet eo bet e Bro-Gembre war-dro ar bloavez 480. E studi a reas asamblez gand sant Gweltaz ha sant Samzun e skol Sant Iltud. Evel Abraham e klevas Paol galv an Aotrou Doue da « guitaad e vro ». Gand daouzeg kompagnun e treuzas Kerne-Veur hag e teuas da Vro-Arvorig. Dilestra a reas war Enez-Eusa. Goude-ze e teuas d’an douar braz, kazi sur da Lambaol-Plouarzel ; chom a reas eur pennad e Gwitalmeze, hag e kemeras hent Kastell. Ar c’hont Withur a roas dezañ eun aviel hag eur c’hloc’h, ar c’hastell roman e rivinou, hag Enez-Vaz. Paol a zavas daou vanati, unan war an enezenn, egile er C’hastell.
Evid senti ouz Childebert eo e teuas da veza eskob : dond a reas da jom da Gastell, hag ahano ez ee da brezeg ar feiz tro-war-dro. Abad-eskob, e vrasa c’hoant a oa mond en-dro da vanati Enez-Vaz. Dilezel a reas e garg a eskob, med an daou a lakeas en e blas an eil war- lerc’h egile a varvas dindan nebeud amzer. Red e oe dezañ adkemered ar garg. Er fin e lakeas en e blas unan euz e ziskibien, Ketomeren, ha neuze e c’hellas en em denna da vad e manati Enez-Vaz : eno eo e varvas koz-noe. War-skeudenn sant Paol e weler eun aerouant (dragon) ouz e dreid. Skarzet e-nefe an enezenn euz an aerouant, skeudenn ar c’hredennou-faoz e-noa mouget er vro.
Saint Paul Aurélien, abbé-évêque de Léon, patron secondaire du diocèse (12 mars – Fête)
Saint Paul Aurélien – connu aussi sous le nom de Paulinan, mais le plus communément appelé Pol de Léon – est du nombre des sept fondateurs des évêchés bretons. Il naquit au Pays de Galles vers 480, où il fut condisciple de Gildas et de Samson à l’école monastique d’Iltud.
Ayant entendu, comme Abraham, l’appel de Dieu à « partir de son pays », il traversa le Cornwall avec douze compagnons et gagna l’Armorique : il débarqua à Ouessant. De là, il vint sur le continent, probablement à Lampaul-Plouarzel, séjourna à Lampaul-Ploudalmézeau, puis se dirigea vers Castel-de-Léon. Le comte Withur lui donna un évangéliaire et une cloche, la forteresse gallo-romaine en ruines et l’île de Batz : Pol établit deux monastères, l’un dans l’île, l’autre dans le Castel.
C’est sur l’injonction de Childebert qu’il reçut l’épiscopat : l’oppidum de Castel devint le centre de son apostolat. Abbé-évêque, il rêvait sans cesse de retourner au monastère de l’île de Batz. Les deux suppléants qu’il choisit moururent en peu de temps. Il reprit donc la charge épiscopale, puis nomma pour lui succéder un autre de ses disciples : Kétoméren. Il put alors se retirer dans son monastère de l’île de Batz où il mourut très âgé. Son attribut iconographique est le dragon, en souvenir du dragon dont il aurait délivré l’île de Batz…, symbole du « dragon invisible » qu’il a chassé du pays.

Sant Ronan, lean hag eskob (d’ar 1a a viz Mezeven – Eñvor)

Sant Ronan a oa ginidig euz Bro-Iwerzon. Mar deo ar memez hini hag an hini a gomz « Bede » diwar e benn, e-nefe bevet er seizved kantved. Felloud a reas dezañ kuitaad e vro evid ar C’Hrist, hag ez eas da Vreiz-Veur, ha goude-ze d’an Arvorig. En em gavet e Molenez, ez eas da jom goude-ze e-kichenn ar gêriadenn anvet bremañ Lokournan-Leon. Buan e tiredas an dud, ha Ronan n’e-noa mui a beoc’h. Klask a reas neuze repu e Kerne, e Koad-Neved (Lokorn). Embann an Aviel, pedi hag ober pinijenn, setu ar vuhez a renas en e beniti. Diwezatoc’h e klaskas c’hoaz eul lec’h all hag a vefe didrouz, peogwir e konter e-vefe en em dennet e Sant Ronan (deuet da veza Saint-René), damdost da Zant-Brieg. An « droveni » a zigas da zoñj euz pinijennou ar zant : bet eo bet ’giz Kaourintin, penitier (ermid) hag eskob.
Saint Ronan, ermite et évêque (1er juin – Mémoire)
Saint Ronan était né en Irlande. S’il s’agit de celui dont parle Bède, il aurait vécu au 7e siècle. Résolu de s’expatrier pour le Christ, il vint en Grande-Bretagne puis en Armorique. Débarquant à Molène, il s’installa par la suite auprès de Saint-Renan, en Léon. L’indiscrète curiosité du peuple l’obliga à chercher refuge en Cornouaille, dans la forêt de Névet (Locronan). Son ermitage devient un lieu d’évangélisation, de prière et de pénitence. À la fin de sa vie, recherchant un dernier lieu de solitude, il se serait retiré à Saint-Ronan (devenu Saint-René), près de Saint-Brieuc. La troménie rappelle les pénitences du saint ; il a été comme saint Corentin, ermite et évêque.

Sant Tenenan, lean hag eskob (d’an 16 a viz Gouere)

Ganet e Bro-Gembre, e teuas sant Tenenan da Vro-Leon dre vulgul Brest hag an Elorn. Dilestra a reas e « Joyeuse Garde » (Goueled ar Forest, war zouar ar Forest), hag e savas e beniti er c’hoad, e Lan-Tinidor, nepell diouz Landerne. Diwezatoc’h ez eas donnoc’h er c’hoad, hag e reas e annez e Lez-Kelen e Plabenneg, harp ouz rivinou gallo-romaneg. Eno eo e varvas wardro 650, goude beza bet eur pennad eskob Kastell-Paol, war a lavarer.
Saint Thénénan, ermite et évêque (16 juillet)
Venu d’Outre-Mer, saint Thénénan arriva en Léon par le goulet de Brest et l’Elorn. Après avoir débarqué à Joyeuse-Garde, il construisit son ermitage dans la forêt à Lan-Tinidor (non loin de Landerneau). Puis, pénétrant plus avant dans la forêt, il s’installa à Lez-kelen en Plabennec, près de ruines gallo-romaines. C’est là qu’il mourut vers 650, après avoir été pour un temps, selon une tradition, évêque de Saint-Pol.

Sant Treveur, merzer (d’an 8 a viz Du)

Ar merzer yaouank-mañ a zo enoret kenañ e Breiz, dreist-oll e Kerne-Uhel. Anavezet eo evel mab da zantez Trifina, a oa houmañ, merc’h kont Gwened, ha da Gonomor, kont an Domnonea. Hemañ, moarvad war zigarez renka ar stal er vro, a lazas e wreg : sant Gweltaz en em emellas evid savetei ar bugel. Tremeur e ano, ar bugel a oe savet e manati Rhuys. Eun devez e dad en em gavas gantañ, hag a drohas dezañ e benn. Ablamour da ze eo kemeret evel merzer.
Saint Trémeur, martyr (8 novembre)
Le culte de ce jeune martyr est populaire en Bretagne, spécialement en Haute-Cornouaille. Il nous est présenté comme le fils de sainte Trifine, fille du comte de Vannes, et de Conomor, comte de Domnonée. Celui-ci, probablement par calcul politique, assassina sa femme : seule l’intervention de Gildas sauva l’enfant. Appelé Trémeur, l’enfant fut élevé au monastère de Rhuys. Son père le rencontra un jour et le décapita. C’est pourquoi on le considère comme martyr.

Sant Tudual, eskob (d’ar 1a a viz Kerzu – Eñvor)

Ganet e Domnonea Breiz-Veur, ez eo Tudual, gand Budog, war Enez-Vodez, diskib da zant Maodez, mestr-kelenner dispar a vuhez-vanac’h. Hervez Ourdisten, hag a skrivas war-dro 880, eo bet Tudual unan euz ar pevar peulvan a reas braster Bro-Gerne : Gradlon; Kaourantin, Gwenole, hag uhelloc’h egeto, Tudual. Evid Ourdisten, Tudual eo ar c’henta hag ar brasa : « Bez’ e oe eur skwer evid ar venec’h ».
Meur a ano a zo bet roet dezañ : Tudual, Tudal, Tual, Tudy… – marteze ive Tudeg – Pabu ha Paban. Diarvar, ez eo bet unan euz brasa avielerien Bro-Gerne d’ar 6ed kantved. Eñ ive eo a zavas manati Lokmaria-Gemper, a zo bet moarvad e penn kenta eskopti Kerne. E beniti e Lanpabu (bremañ Trebabu) hag e levezon war Vro-Dreger Penn-ar-Bed a ra anezañ unan euz brasa sent an eskopti a-vremañ. E c’houel, hag a dlefe beza d’an 30 a viz Du, a zo bet kilet d’ar 1a viz Kerzu.
Saint Tudual, évêque (1er décembre – Mémoire)
Originaire de Domnonée insulaire, Tudual fut, avec Budoc, sur l’île Modez, disciple du grand maître monastique saint Maudez. Gourdisten, qui écrit vers 880, compte Tudual parmi les quatre piliers qui firent la grandeur de la Cornouaille : Gradlon, Corentin, Gwénolé, et avant eux tous Tutual. Pour lui, il est le premier et le plus grand : « Il fut un exemple pour les moines ». Connu sous les divers noms de Tudual, Tudal, Tual, Tudy… (peut-être aussi Tudec), Pabu et Paban, il est certainement l’un des grands évangélisateurs de la Cornouaille au 6e siècle. Le monastère de Locmaria-Quimper, qui fut probablement à l’origine de l’évêché de Cornouaille, fut fondé par lui. Son ermitage à Lanpabu (aujourd’hui Trébabu) et son influence sur le Tréguier en font l’un des plus grands saints du diocèse actuel. Sa fête, normalement au 30 novembre, est transférée au 1er décembre.

Kalender Sant Breiz